Ягон давлат ҳадафҳои хостаашро ба даст наовард
Конфронси 29-уми тарафҳо (COP-29)-и Конвенсияи чаҳорчӯбаи СММ оид ба тағйирёбии иқлим, ки аз 11 то 22 ноябри соли равон дар Боку, пойтахти Озарбойҷон баргузор шуд, бетаъсир набуд. Дар тӯли ду ҳафта, роҳбарони ҷаҳонӣ ва ҳайатҳои расмӣ қадамҳои минбаъда барои фаъолсозии тадбирҳо дар самти мубориза бо тағйирёбии иқлим ва тақвияти дастгирии кишварҳои осебпазирро баррасӣ карданд.
Музокирот аз вақти муайяншуда 33 соат зиёдтар давом кард ва ба ҳолате расид, ки қариб дар рӯбарӯи нокомӣ қарор гирифт. Дар рӯзи охир намояндагони давлатҳои рӯ ба тараққӣ ва ҷазиравӣ маҷлисгоҳро тарк карданд ва изҳор доштанд, ки онҳоро шунидан намехоҳанд.
COP-29 дар аввал “молиявӣ” унвон дошт, зеро кишварҳо бояд дар бораи ҳадафи нави миқдории коллективӣ оид ба маблағгузории иқлим мувофиқа мекарданд. Он соли 2009 таъсис ёфта, тақсимоти солонаи маблағҳоро дар ҳаҷми 100 миллиард доллар то соли 2030 пешбинӣ мекард.
Ҳаҷми воқеии маблағгузорӣ, ки ҳоло барои кишварҳои рӯ ба тараққӣ зарур аст, ба триллионҳо доллари ИМА арзёбӣ мешавад. Кишварҳои Ҷануб исрор карданд, ки маблағгузорӣ дар ҳадафи навшуда бояд 1,3 триллион доллар бошад.
Ҳайатҳои беҳол, хаста ва асабӣ дар ниҳоят созишнома бастанд, ки то соли 2035 на камтар аз 300 миллиард долларро барои кӯмак ба кишварҳои камбизоат барои муқовимат ба буҳрони иқлим ҷудо кунанд. Бори асосии пардохтҳо ба дӯши кишварҳои сарватманди пешрафта хоҳад буд.
Тарафҳои музокирот инчунин ба мувофиқа расиданд, ки даъват ба “ҳамаи шахсони фаъол”-ро барои ҳамкорӣ дар матн дохил кунанд ва маблағгузориро ба 1,3 триллион доллар дар як сол расонанд.
Бо вуҷуди каме сабукӣ аз созишномаи басташуда, натиҷаҳои конфронс фавран аз ҷониби як қатор давлатҳои рӯ ба инкишоф танқид ва танбеҳ дода шуда, ин маблағро “хеле кам” ва худи созишномаро “таҳқир” номиданд. Ҳиндустон ва Нигерия ҳатто раёсати COP-29-ро дар “пешбурди” созишнома дар дақиқаи охирин бе розигии дахлдори онҳо айбдор карданд.
Ғайр аз ҳадафи нави маблағгузорӣ ба иқлим, дар саммит як қатор созишномаҳои дигар, аз ҷумла муқаррар кардани қоидаҳо барои лоиҳаҳои байналмилалии иқлим ва фаъолияти бозорҳои карбон ба даст оварда шуданд.
Дар айни замон, кишварҳо натавонистанд дар масъалаи тадриҷан аз сӯзишвории фоиданок дур шудан ва гузариши одилона ба иқтисоди сабз ба як хулоса бирасанд. Қарор дар ин бора ба саммити навбатии Бразилия дар соли 2025 мавқуф гузошта шуд.
Саймон Стил – котиби иҷроияи Котиботи конвенсияи чаҳорчӯбавии СММ оид ба тағирёбии иқлим низ эътироф кард, ки созишнома ҳоло пурра нест.
“Ҳеҷ як кишвар ҳама чизеро, ки мехост, ба даст наовард ва мо Бокуро бо корҳои зиёде, ки бояд ба анҷом расонем, тарк мекунем”,- гуфт ӯ дар суханронии ниҳоии худ.
Ҳайати “пирях”-и Тоҷикистон
Ҳайати расмии Тоҷикистон дар саммити иқлим дар Боку хеле калон буд. Аз ҷумҳурӣ зиёда аз сад нафар иштирокдорон, аз ҷумла кормандони дастгоҳи президент, мансабдорон ва намояндагони доираҳои илмӣ иштирок карданд.
Аз ҷумла, вазири энергетика ва захираҳои об Далер Ҷумъа, директори Агентии гидрометеорология ва ҳамоҳангсози миллии Конвенсияи СММ оид ба тағйирёбии иқлим Абдулло Қурбонзода, раиси Кумитаи ҳифзи муҳити зист Баҳодур Шерализода, раиси Маркази яхшиносӣ Рамазон Раҳмонов ва дигарон ба COP-29 рафта буданд.
Давоми ду ҳафта дар павилиони Тоҷикистон чорабиниҳо ва муҳокимаҳо оид ба маблағгузории иқлим ва сармоягузорӣ, навовариҳои техникӣ ва истифодаи донишҳои пешқадам дар илми иқлим, мутобиқсозии ҷамоатҳои осебпазир ва бахшҳои иқтисодиёт дар шароити тағйирёбандаи иқлим, инчунин масъалаҳои омӯзиш ва ҳифзи пиряхҳо баргузор гардиданд.
Обшавии пиряхҳо мавзӯи асосие гардид, ки намояндагони Тоҷикистон дар конфронси Боку онро пешбарӣ карданд. Ёдовар мешавем, ки бо ташаббуси Тоҷикистон Ассамблеяи Генералии СММ соли 2025-ро Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо эълон кард.
Зимни суханронии сатҳи баланд дар оғози саммити иқлим президенти Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон робитаи муҳими байни захираҳои об ва тағйирёбии иқлимро таъкид намуда, ба суръати ташвишовари обшавии пиряхҳо таваҷҷуҳ зоҳир намуд. Сарвари давлат пешниҳод намуд, ки дар Душанбе маркази ҳамоҳангсозии минтақавӣ оид ба яхшиносӣ таъсис дода шавад.
“Имсол мо ба мавзӯи ҳифзи пиряхҳо диққат додем. Барои мо муҳим буд, ки на танҳо бори дигар аҳамияти ин мушкилотро нишон диҳем, балки шарикони нав пайдо кунем ва сармоягузориҳои навро барои таҳкими иқтидори илмӣ ва техникӣ дар ин соҳа ҷалб намоем.
Ба Тоҷикистон барои татбиқи тадбирҳои сабуксозӣ ва мутобиқшавӣ ба тағйирёбии иқлим то соли 2030 тақрибан 8 миллиард доллар лозим аст ва бидуни дастгирии ҷомеаи байналмилалӣ ва шарикони рушди ҷумҳурӣ ин корро карда наметавонад”,- мегӯяд Саттор Саидов, сардори Маркази омӯзиши тағйирёбии иқлим ва қабати озони Агентии обуҳавошиносии Тоҷикистон.
Аз ҷумла, Тоҷикистон ният дорад, аз иштирок дар барномаи нави Бонки осиёии рушд (БОР) “Аз пиряхҳо ба деҳқонон” (Glaciers to Farms) манфиат гирад, ки барои дастгирии истифодаи устувори об ва амнияти озуқаворӣ, инчунин барои ҳимояи аҳолии осебпазир харҷи то 3,5 миллиард доллар пешбинӣ мекунад.
БОР ният дорад, ки хатари обшавии пиряхҳоро дар Озарбойҷон, Қирғизистон, Тоҷикистон ва Узбекистон арзёбӣ кунад. Дар бораи оғози барнома дар COP-29 эълон карда шуд.
Пул кофӣ нест, аммо ин қадам ба самти дуруст аст
Зарари солонаи ҷаҳонӣ аз оқибатҳои буҳрони иқлим аз ҷониби олимони Институти Потсдам оид ба омӯзиши тағйирёбии иқлим (PIK) 38 триллион доллар арзёбӣ карда мешавад. Коҳиши шадиди даромад барои аксари минтақаҳо пешбинӣ шудааст ва кишварҳои Осиёи Ҷанубӣ ва Африқо аз ҳама бештар зарар мебинанд.
“Тоҷикистон аллакай бо хатарҳои зиёди иқлимӣ, аз ҷумла обшавии пиряхҳо, афзоиши ҳодисаҳои шадиди вобаста ба обу ҳаво, аз қабили обхезӣ ва хушксолӣ, инчунин таҳдидҳо ба кишоварзӣ ва захираҳои об рӯ ба рӯ шудааст.
Қарорҳои дар COP-29 қабулшуда метавонанд ба ҷумҳурӣ дар таҳия ва татбиқи стратегияҳои муассиртар кӯмак расонанд ва инчунин захираҳо ва технологияҳои байналмилалиро барои мубориза бо таъсири тағйирёбии иқлим ҷалб кунанд”,- шарҳ дод Олга Бойко, ҳамоҳангсози CAN EECCA (Шабака оид ба тағйирёбии иқлим дар минтақаи Аврупои Шарқӣ, Қафқоз ва Осиёи Марказӣ).
Барои Тоҷикистон ҳамчун як кишвари махсусан осебпазир ба тағйирёбии иқлим муҳим аст, ки барои коҳиш додани партовҳои газҳои гулхонаӣ аз ҷониби кишварҳои асосии истеҳсолкунанда, инчунин тавсеаи кӯмаки техникӣ ва молиявиро, ки ба талаботи кишварҳои ниёзманд ҷавобгӯ мебошанд, ҳадафҳои ҷиддитар гузорад.
Дар ҷумҳурӣ офатҳои табиии вобаста ба иқлим аллакай ба талафоти солонаи иқтисодӣ оварда мерасонанд, ки аз 0,4 то 1,3% ММД-ро ташкил медиҳанд ва агар чораҳои дахлдор андешида нашаванд, онҳо метавонанд то соли 2050 то 5-6% афзоиш ёбанд. Ин сарбории молиявиро барои ҷомеаҳои осебпазир меафзояд ва ба рушди умумии иқтисодӣ таъсир мерасонад.
Вазири энергетика ва захираҳои оби Тоҷикистон, Далер Ҷумъа, ки дар COP-29 иштирок дошт, дар мусоҳиба бо нашрияи azertag.az қайд кард, ки ҳаҷми имрӯзаи маблағгузории иқлим барои дастгирии кишварҳои рӯ ба тараққӣ бояд ҳадди аққал 4 баробар зиёд карда шавад.
Ба ақидаи ӯ, қарор дар бораи афзоиши кӯмаки молиявӣ ба кишварҳои ниёзманд то соли 2035 то 300 миллиард доллар “қадами дуруст аст, аммо ин ҳанӯз ҳам кофӣ нест”.
Икром Мамадов, роҳбари гурӯҳи ҷавонон оид ба ҳифзи муҳити зист ва иштирокдори конфронси иқлим дар Боку низ чунин ақида дорад.
“Мо боварӣ дорем, ки 300 миллиард дар як сол барои қабули самаранок ва одилонаи тадбирҳои мутобиқшавӣ ва сабуккунанда дар кишварҳое, ки аз ҳама мушкилтар аст, маблағи кофӣ нест. Набудани пешрафт дар механизми ҷуброни зиён ва бастани ҳалли “гузариш аз сӯзишвории истихроҷшаванда” аз ҷониби як қатор кишварҳои нафту газ моро ноумед кардааст”,- мегӯяд ӯ.
Тибқи маълумоти портали Climate Funds Update аз соли 2012 то 2023 барои дастгирии лоиҳаҳои гуногуни иқлимӣ дар Тоҷикистон донорҳо (аз ҷумла Фонди иқлими сабз, Фонди глобалии экологӣ, Фонди мутобиқсозӣ, Бонки осиёии рушд ва ғайра) ҷудо кардани беш аз 166 миллион долларро тасдиқ карданд.
Дар ҳамин ҳол, сухан танҳо дар бораи лоиҳаҳои кишварӣ меравад, бе назардошти барномаҳои минтақавӣ оид ба тағйирёбии иқлим, ки дар он ғайр аз Тоҷикистон дигар кишварҳо низ иштирок карданд.
Соли 2024 БОР боз як гранти бузург дар ҳаҷми 50 миллион долларро тасдиқ кард, ки ба ҳукумати Тоҷикистон дар фароҳам овардани муҳити устувори тиҷорат ва дастгирии корхонаҳои хурду миёна дар кишвар кӯмак мерасонад.
“Ҳамоҳангсозии ҳадафи нави миқдории коллективӣ оид ба маблағгузории иқлим бояд ба афзоиши сармоягузории иқлим дар кишварҳои рӯ ба тараққӣ таъсири мусбат расонад. Натиҷаҳои марбута низ мавҷуданд, ки барои Тоҷикистон муҳиманд, масалан, созишномаҳо оид ба табодули таҷриба барои беҳтар намудани шаффофияти амалҳо оид ба мубориза бо тағйирёбии иқлим ё масъалаҳои ҳамоҳангсозӣ дар сатҳи минтақавӣ”,- иброз дошт Юрий Скочилов, директори иҷроияи ташкилоти ҷамъиятии “Маркази экологии ҷавонон” ва иштирокчии COP-29.
Имкониятҳои эҳтимолии иштирок дар Фонди бисёрҷонибаи мақсадноки Барномаи махсуси СММ барои иқтисодиёти Осиеи Марказӣ (СПЕКА) ва Шарикии босуръат дар соҳаи энергетикаи барқароршаванда дар Осиёи Марказӣ (APRECA) фароҳам меорад. Ҳарду ташаббус дар саммити иқлим дар Боку оғоз ёфт.
Конфронс ба охир расид, аммо кор идома дорад
“Метавон гуфт, ки барномаи ҳадди ақал аз ҷониби конфронс иҷро шудааст. Ҳадафи молиявӣ вуҷуд дорад, кори амалии механизмҳои бозор идома хоҳад ёфт. Аммо, “пулҳо” ба конфронси навбатии иқлими СММ хеле заифанд ва аз рӯи гузариши одилона ва тақвияти саҳмҳои дар сатҳи миллӣ муайяншуда оид ба маҳдуд кардани партовҳо, онҳо ба вуҷуд наомадаанд”,- меҳисобад Алексей Кокорин, коршиноси иқлим ва иштирокчии доимии конфронсҳои Котиботи конвенсияи чаҳорчӯбавии СММ оид ба тағирёбии иқлим аз соли 1993.
Тоҷикистонро дар соҳаи иқлим ҳоло корҳои зиёде дар пеш аст. Бо дастгирии молиявии Фонди глобалии экологӣ, аввалин гузориши дусолаи шаффофият ва панҷумин гузориши миллӣ оид ба тағйирёбии иқлим таҳия карда мешавад.
Ин ҳисоботҳо барои ҷумҳурӣ воситаи асосии назорат ва огоҳ кардани амалҳои худ дар соҳаи тағйирёбии иқлим, коҳиш додани партовҳо ва расидан ба ҳадафҳои муқаррарнамудаи созишномаи Париж хоҳанд буд.
“Ҷумҳурӣ сатҳи нисбатан пасти партовҳои газҳои гулхонаиро нигоҳ медорад, аммо дар айни замон ба шаффофият диққати махсус медиҳад, то ба стандартҳои ҷаҳонӣ мувофиқат кунад. Ин на танҳо системаи шаффофияти моро тақвият медиҳад, балки барои иштирок дар тиҷорати карбон имкониятҳо фароҳам меорад”,- гуфт Абдулло Қурбонзода, директори Агентии миллии обуҳавошиносӣ.
Муҳлате ки (мувофиқи созишномаи Париж) кишварҳо бояд пасандозҳои навшудаи дар сатҳи миллӣ муайяншударо пешниҳод кунанд – нақшаҳои коҳиш додани партовҳои газҳои гулхонаӣ наздик мешавад.
Тоҷикистон ният дорад, ки соли оянда варианти нави ҳуҷҷати сеюмро омода намояд. Интизор меравад, ки соли оянда татбиқи пурраи нақшаи миллии мутобиқшавӣ ба тағйирёбии иқлим оғоз шавад, ки ҳоло дар вазорату идораҳои ваколатдор мувофиқа карда мешавад.
Бо кӯмаки донорҳои байналмилалӣ дар Тоҷикистон лоиҳаҳои амалӣ низ амалӣ рӯйи кор меоянд, масалан, “Мутобиқсозии воситаҳои зиндагӣ ба тағйирёбии иқлим дар ҳавзаи дарёи Кофарниҳон” ва “Ҳифзи экосистемаҳои арзишманди хушк дар поёноби ҳавзаи Амударё”.
“Иштироки Тоҷикистон дар конфронсҳои иқлимии СММ дар оянда барои таҳкими нақши он дар ташаббусҳои глобалии тағйирёбии иқлим аҳамияти муҳим хоҳад дошт. Ҳайати ин кишвар ва инчунин намояндагони ҷомеаи шаҳрвандӣ метавонанд ба қабули қарорҳое таъсир расонанд, ки мушкилоти мушаххаси минтақаҳои кӯҳиро ба назар гиранд. Тоҷикистон бояд ҳоло ба омодагӣ ба музокироти навбатӣ шурӯъ кунад”,- хулоса мекунад Олга Бойко.
Тимур Идрисов, рӯзноманигори мустақили экологӣ, махсус барои Your.tj
Тарҷума аз русӣ, шакли аслии матнро ин ҷо хонед
