Ахиран Вазорати тандурустии Тоҷикистон аз сабти ҳолатҳои гирифторӣ ба бемории H1N1-09 ё зукоми хук дар кишвар хабар дода, ҳамзамон мардумро итминон дод, ки ин як бемории мавсимӣ аст ва барои нигаронӣ асосе нест. Мо мефаҳмонем, ки зукоми хук чист ва чаро он хатарнок аст.
Тибқи маълумоти СҶТ, ҳар сол тақрибан як миллиард нафар ба зукоми мавсимӣ гирифтор мешаванд, аз ин рӯ хатари пандемияи зуком ҳамеша вуҷуд дорад.
«Аз соли 2010 инҷониб зукоми А – H1N1-09 ё ба истилоҳ зукоми хук дар ҳама гӯшаву канори ҷаҳон паҳн шуда, аллакай мавсимӣ шудааст ва ҳоло бошад мавсими сар задани бемориҳои сироятии вирусӣ ва бемориҳои зукоммонанд аст», – гуфт сардори Раёсати бехатарии эпидемиологӣ, ҳолатҳои изтирорӣ ва ёрии таъҷилии тиббии Вазорати тандурустии Тоҷикистон Наврӯз Ҷаъфаров.
Зукоми хук чист?
Зукоми хук бемории тез сирояткунанда ва шадид буда, хусусияти ногаҳон сар задан, зуд фаро гирифтани шумораи зиёди одамон, табларзаи шадид ва осеб додани системаи нафаскаширо дорад. Ин беморӣ аз ҷониби якчанд зернамудҳои вирусҳои гурӯҳи А (H1N1) ба вуҷуд меояд.
Чаро зуком чунин ном дорад?
Ин беморӣ бо сабаби шабоҳати генетикӣ бо ангезандаи сироятии зуком, ки ба хукҳо таъсир мерасонад, номи худро гирифтааст.
Штамми нав дар Мексика пайдо шуда, зуд ба ҷанубу ғарби Иёлоти Муттаҳида паҳн шуд. Аз ин рӯ, зукоми хукро бори аввал “мексикоӣ” ё “калифорниёӣ” номида буданд.
Вируси зукоми A(H1N1) дар ҳоли ҳозир асосан тавассути қатраҳои ҳавоӣ аз одам ба одам мегузарад.
Дар бораи сирояти зукоми хук ба одамон дар натиҷаи истеъмоли гӯшти хук ва дигар маҳсулоти гӯшти хук маълумоте нест.
Аломатҳои зукоми хук кадомҳоянд?
- Дарди сар ва дарди мушакҳо
- Сирояти роҳҳои болоии нафаскашӣ (сулфаи хушк, оби бинӣ, дарди гулӯ, кӯтоҳ будани нафас)
- Баландшавии ҳарорати бадан то 38-40 дараҷа
- Беқувватии шадид
- Инкишофи босуръати беморӣ, зуд бад шудани вазъият.
Зукоми хук аз дигар вирусҳои сироятӣ чӣ фарқ дорад?
Инфексияҳои вирусии шадиди респираторӣ, пеш аз ҳама, бо аломатҳои катаралӣ (оби бинӣ, сулфа, дарди гулӯ) ва баъдан бо аломатҳои заҳролудшавӣ (заҳролудшавии бадан аз маҳсулоти фаъолияти ҳаётан муҳими вирус ва натиҷаи гиперактиватсияи системаи масуният ҳамроҳӣ мекунанд): дарди сар, мушакҳо, дарди устухонҳо, заифӣ, табларза.
Дилхоҳ зуком, аз ҷумла зукоми хук, вазнин мегузарад. Он ба роҳҳои нафаскашӣ таъсир мерасонад, дар ҳоле ки ангезандагони дигар навъҳо маъмулан танҳо илтиҳоби роҳи болоии нафаскашӣ – ҳалқ ва холигии биниро ба вуҷуд меоранд.
Илова бар ин, ҳангоми зуком хатари синдроми заҳролудшавӣ аввалиндараҷа мешавад ва нисбат ба нишонаҳои маъмулӣ хеле равшантар аст. Оби бинӣ ва дарди гулӯ метавонад тамоман вуҷуд надошта бошад. Ин аз он сабаб аст, ки паҳншавии вирус бо боқимонадаи ҳуҷайраҳои зарардида (некрозҳо) ҳамроҳ мешавад.
Заҳрҳое, ки дар натиҷаи некроз ба амал омадаанд, пеш аз ҳама ба торҳои асаб, деворҳои рагҳо таъсир мерасонанд ва ба ташаккули микротромбҳо мусоидат мекунанд. Ин боиси эҳсоси дарди бадан, заифӣ, вайроншавии хоб, дарди сар ва дигар аломатҳо мегардад.
Зуком чанд вақт давом мекунад?
Агар беморӣ бе шиддатгирӣ идома ёбад, давраи табларза 2-4 рӯз давом мекунад ва беморӣ дар давоми 5-10 рӯз хотима меёбад.
Баландшавии такрории ҳарорати бадан имконпазир аст, аммо онҳо одатан аз қабати флораи бактериявӣ ё дигар сироятҳои вирусии респираторӣ вобастаанд.
Чӣ тавр ва дар куҷо зукоми хук метавонад сироят кунад?
Мушкилоти асосии зукоми хуки H1N1 дар баланд будани гузарандагӣ – сироятпазирии он мебошад. Мисли ҳама гуна вирусҳои роҳи нафас, он тавассути қатраҳои ҳавоӣ мегузарад.
Роҳи алоқавии интиқол низ имконпазир аст: ҳангоми тамос бо сатҳи олудашуда, ки дар он ҷо зарраҳои майда пас аз атса задан ва сулфа кардани бемор ҷойгиранд.
Дар ҳамин ҳол, сироят дар кӯча аз эҳтимол дур нест, агар бемор бевосита ба рӯи одам атса назанад, аммо дар нақлиёти ҷамъиятӣ, мағоза, навбат, ки дар он ҷо мубодилаи бади ҳаво вуҷуд дорад ва танг аст, шумо метавонед ба осонӣ ба беморӣ гирифтор шавед.
«Чизи бениҳоят муҳим барои ҳама ин: ҳангоми зукоми хук, пневмонияи вирусӣ аксар вақт бо тангии нафас, кабудшавии пӯст, лабҳо, канорҳои бинӣ рух медиҳад ва эҳтимоли пайдо шудани сулфа бо хун ҳам ҳаст.
Ҳангоми хурдтарин нишонаҳо дар ин ҳолати вазнин, бояд ба духтур муроҷиат кард. Вируси зукоми H1N1 рагҳои хунравро “дӯст медорад”, аз ин рӯ эҳтимоли баланди хунравӣ, пайдоиши доғҳои кабуди андозаашон гуногун, то чанд сантиметр мавҷуд аст”, – ҳушдор медиҳад табиби рус Константин Хоманов.
Дар ҳамин ҳол, пизишкон бар ин боваранд, ки аз лиҳози клиникӣ фарқ кардани вируси зукоми хук аз зукоми дигар ғайриимкон аст.
Фарқ кардани зукоми хук аз вируси COVID-19 бениҳоят мушкил аст, зеро шабоҳати аломатҳо зиёд аст. Барои дақиқ муайян кардани ташхис зарур аст, ки ҳарчи зудтар ба духтур муроҷиат намуда, ҳам аз зуком ва ҳам аз коронавирус ташхисҳои фаврӣ гузаронанд.
Киҳо ба гурӯҳи зери хатар дохил мешаванд?
Категорияҳои зерини аҳолӣ дар хатари гирифтор шудан ба зуком қарор доранд:
- гирифтори бемориҳои музмин – диабети қанд, гурдаҳо, дилу рагҳо ва системаи нафаскашӣ;
- пиронсолон (аз 65 сола боло);
- шахсоне, ки аз фишори дарозмуддат ва асабоният заиф шудаанд;
- одамони вазни зиёдатӣ дошта;
- занони ҳомиладор;
- кӯдакони ширмак;
- шахсони гирифтори норасоии масуният, ки дар натиҷаи ВНМО ё истифодаи дарозмуддати кортикостероидҳо гирифтор шудаанд.
Зукоми хук хусусияти асосӣ дорад – сироят на танҳо дар намояндагони гурӯҳҳои маъмулии хатар, балки дар ҷавонон (25-45 сола), одамони солим бештар маъмул ва шадидтар аст. Олимон то ҳол шарҳи дақиқи ин падидаро пайдо накардаанд.
Оё сирояти дубора ба зуком имкон дорад?
Вирус аз сабаби ноустувории масунияти инсон ба вирусҳои зуком дар умум хатарнок аст.
Масунияти баъди сирояти аввал ба вуҷуд омада муддати ниҳоят кӯтоҳ боқӣ мемонад ва хатари сирояти дубора ҳатто дар як давраи эпидемиологӣ, яъне як мавсим вуҷуд дорад.
Ин хатар махсусан дар одамони гирифтори бемориҳои музмин, кӯдакон ва пиронсолон зиёд аст.
Духтурон хусусиятҳои H1N1-ро мавҷудияти дилбеҳузурӣ, қайкунӣ ва дарунравӣ дар бемор меноманд.
Беморӣ дар кӯдакон чӣ гуна инкишоф меёбад?
Ба гурӯҳи хавфи сироятёбӣ ба зукоми хук кӯдаконе, ки ба мактаб, боғча, маҳфилҳо ва ҷамъомадҳо мераванд, шомиланд, бахусус аз сабаби хусусиятҳои масуният кӯдакони то 5-сола зуд бемор мешаванд.
Дар кӯдакон сироят бо аломатҳои шадиди заҳролудшавӣ (дарди сар, дарди мушакҳо ва устухонҳо, фотофобия, бепарвоӣ ва хоболудӣ) ва табларзаи баланд ба амал меояд, ки паст кардани он душвор аст.
Беморӣ чӣ гуна мегузарад?
Ҷараёни бемории зукоми хукро шартан ба якчанд марҳила тақсим кардан мумкин аст:
1 – инкубатсионӣ. Ин давра аз лаҳзаи сироятёбӣ то нишонаҳои аввалин, вақте ки шахс ба дигарон сироят мекунад, идома мекунад. Он аз як рӯз то як ҳафта давом мекунад. Дар кӯдакон, давраи инкубатсионӣ метавонад дарозтар бошад.
2 – продромалӣ. Ба сифати аввалин аломатҳо он заифӣ, дарди гулӯ, дарди сар пайдо мешаванд. Он на бештар аз як рӯз давом мекунад ва на дар ҳама рӯй медиҳад, аксар вақт беморӣ фавран бо шакли шадид оғоз меёбад.
3 – шадид. Он аз табларза оғоз мешавад, ки аксар вақт ба он хунукхурӣ ҳамроҳ мешавад, аломатҳои заҳролудшавӣ (дарди сар, мушакҳо, дарди буғумҳо ва ғайра), сулфаи хушки сахт ва дигар аломатҳои катаралӣ (резиши бинӣ, серобшавии бинӣ, дарди гулӯ) каме дертар ҳамроҳ мешаванд. .
4 – барқароршавӣ. Барои баъзеҳо, ин дар рӯзи 4-5 – уми беморӣ, аксар вақт дар рӯзи 7-10 – ум рӯй медиҳад.
Зукоми хук то кай давом карда метавонад?
Аз рӯи шиддат ва давомнокӣ зукоми хук се дараҷаи вазнинӣ дорад:
Сабук. Беморӣ на бештар аз панҷ рӯз давом мекунад, ҳарорат аз 38 дараҷа баланд намешавад, шакли шадид ду рӯз давом мекунад.
Вазнини миёна. Ҳарорат то 39 дараҷа баланд мешавад, бемор аломатҳои заҳролудшавиро эҳсос мекунад, аз холигоҳи бинӣ хун меравад, дар пӯст ва луобпардаҳо доғҳо пайдо мешаванд. Шакли шадид тақрибан 5 рӯз давом мекунад ва барқароршавӣ тақрибан дар рӯзи 10-уми пас аз фарорасии беморӣ ба амал меояд.
Вазнин. Ҳарорат аз 39 дараҷа боло мешавад, сахт беҳолшавӣ, чарх задани сар, қайкунӣ, ҳама аломатҳо зоҳир мешаванд, барқароршавӣ ду ҳафта давом мекунад.
Зукоми хук чӣ пайомадҳо дорад?
Ҳангоми гирифторӣ ба зукоми хук пайомадҳои шадид хос аст: он дар рӯзи 2-3 – юми беморӣ ба амал меояд.
Аксар вақт, инкишофи пневмонияи вирусӣ рух медиҳад ва ҳолати бемор хеле зуд рух медиҳабад мешавад ва дар давоми 24 соат норасоии нафас метавонад ба амал ояд.
Илова бар ин, мушкилиҳо дар узвҳои гулӯву гӯшу бинӣ (ринит, отити миёна, трахеит), дилу рагҳо (миокардит, перикардит) ва системаҳои асаб (менингит, энсефалит, невралгия) имконпазиранд. Эҳтимолияти шадидшавии ҷиддии бемориҳои музмин баланд аст.
