Тоҷикистон, ки бо силсилакӯҳҳои боҳашамат ва водиҳои бузургаш машҳур аст, инчунин макони як қатор беҳтарин чашмаҳои гарми Осиёи Марказӣ мебошад.
Ин чашмаҳои бойи минералӣ аз қадим барои хосиятҳои шифобахшашон макони муқаддас ба ҳисоб мерафтанд ва якҷо бо табиати нотакрори атрофашон солимии ҷисмонӣ ва руҳӣ мебахшиданд.
Мо дар бораи ҳафт чашмаи машҳури шифобахши Тоҷикистон маълумот гирд овардем, ки ҳар кадоми онҳо дорои хосият ва аҳамияти фарҳангии беназир мебошанд.
Гармчашма
Гармчашма дар қалби кӯҳҳои Помир ҷойгир буда, яке аз маъруфтарин чашмаҳои гарми Тоҷикистон аст. Он тақрибан 45 километр дуртар аз маркази ВМКБ – шаҳри Хоруғ ҷойгир аст ва бо миқдори зиёди минералҳои таркибаш, аз ҷумла сулфур маъруф аст.
Оби чашма аз қаъри замин берун мешавад ва дар сатҳи замин ҳарорати он тақрибан ба 60-70°C мерасад. Он як қатор ҳавзакҳоро ташкил медиҳад, ки дар даҳлезакҳои табиӣ ҷойгир шудаанд.
Минералҳои таркиби об ба табобати бемориҳои гуногуни пӯст, аз ҷумла экзема ва псориаз, инчунин дарди буғумҳо ва мушакҳо мусоидат мекунанд. Манзараи атроф таассуроти бештар мебахшад.
Ҳавзҳои табиии оби гарм дар пасманзари кӯҳҳои баланд ва ноҳамвор ҷойгиранд, ки фазои оромро ба вуҷуд меоранд ва ба меҳмонон имкон медиҳанд, ки на танҳо ба обҳои шифобахш, балки ба зебоии осоиштаи табиат низ ғарқ шаванд.
То ин чашма бо мошин расидан мумкин аст ва сарфи назар аз шароити умумӣ, ин минтақа нисбатан рушд наёфта ба ҳисоб меравад, вале ҷозибаи табиии худро нигоҳ медорад.
Ғайр аз хосиятҳои шифобахш, Гармчашма аҳамияти амиқи фарҳангӣ низ дорад. Дар тӯли асрҳо, сокинони маҳаллӣ чашмаи мазкурро макони муқаддас меҳисобиданд ва бисёриҳо на танҳо барои табобати ҷисмонӣ, балки барои ҷавоншавии рӯҳӣ низ ба ин ҷо меоянд.
Шакли табиии Гармчашма аз як қатор ҳавзҳои даҳлезакдор иборат аст, ки тавассути он тадриҷан ба оби гарм дохил шуданро осон мекунад.
Ҳарорати баланди об дар якҷоягӣ бо таркиби минералии он ба беҳтар шудани гардиши хун, оромиши мушакҳо ва рафъи стресс мусоидат мекунад. Бисёре аз меҳмонон вақти худро бо истироҳат дар ҳавзҳо мегузаронанд ва ба организм имкон медиҳанд, то маъданҳоеро, ки ба раванди барқароршавӣ мусоидат мекунанд, ба худ кашад.
Бо шарофати омезиши зебоии табиӣ, хосиятҳои шифобахш ва аҳамияти фарҳангӣ, Гармчашма яке аз маъруфтарин чашмаҳои гармтарини Тоҷикистон боқӣ мемонад.
Чашмаҳои гарми Бибӣ Фотима – Заҳро
Чашмаҳои гарми Бибӣ Фотима – Заҳро дар водии дурдасти Вахон, дар наздикии деҳаи Ямчун ҷойгиранд.
Онҳо ба шарафи Фотима – Заҳро, духтарони Паёмбар Муҳаммад (с.а.в) номгузорӣ шудаанд ва махсусан дар байни заноне маъмуланд, ки боварӣ доранд, ки оби ин чашмаҳо хосиятҳои наслдиҳиро баланд мебардорад.
Ривоятҳо ин маконро муқаддас меҳисобанд ва ҳам барои табобати ҷисмониву рӯҳӣ мардум ба ин ҷо меоянд.
Чашмаҳо дар баландии зиёда аз 3000 метр аз сатҳи баҳр ҷойгиранд, ки аз он ҷо манзараҳои нотакрори водии Вахон, ки дар он кӯҳҳои Помир ва Ҳиндукуш ба ҳам меоянд, намоён мешаванд. Дар баъзе ҳавзҳои сангӣ ҳарорати об тақрибан ба 40°C мерасад. Таркиби минералии об барои саломатии репродуктивӣ, истироҳати мушакҳо ва беҳтар кардани гардиши хун мусоид аст.
Ғайр аз хосиятҳои шифобахшии ҷисмонӣ, чашмаҳои гарми Бибӣ Фотима-Заҳро макони ором барои андеша ва истироҳат мебошанд.
Пас аз оббозӣ дар ин чашма, бисёриҳо ба тамошои қалъаи қадимии Ямчун мераванд.
Хоҷа Оби Гарм
Хоҷа Оби Гарм, ки ҳамагӣ 48 километр дуртар аз Душанбе воқеъ аст, яке аз истироҳатгоҳҳои пешрафтаи чашмаҳои гарми Тоҷикистон ба шумор меравад.
Ин чашма бо обҳои радон маъруф аст, ки ба чанд намуд бемориҳо, аз қабили артрит ва бемориҳои дилу раг шифо мебахшад.
Истироҳатгоҳ бо таҷҳизоти табобатӣ, ба мисли табобати гилӣ, маҳс, буғи радонӣ хуб муҷаҳҳаз аст. Чашма дар байни онҳое, ки аз бемориҳои музмин азият мекашанд, инчунин нафароне, ки ба тамошои манзараи зебои табиӣ ва истироҳати рӯҳиву ҷисмонӣ мераванд, машҳур аст.
Меҳмонон метавонанд аз ҳавзҳои дарунӣ ва берунӣ, ки аз рӯи ҳарорат ва таркиби маъданҳо фарқ мекунанд, баҳра баранд. Бисёриҳо ба ин ҷо барои муддати тӯлонӣ меоянд, дар барномаҳои солимгардонӣ, ки ба беҳтар кардани некӯаҳволии умумӣ нигаронида шудаанд, иштирок мекунанд.
Барномаҳои табобатиро аксар вақт табибони маҳаллӣ таъин мекунанд, зеро ин чашмаҳо таърихи тӯлонии истифодаи тиббӣ доранд.
Хоҷа Оби Гарм бо манзараҳои сабз, дарахтони санавбар ва қуллаҳои кӯҳ иҳота шудааст, ки дӯстдорони табиатро ҷалб месозад.
Хоҷа Оби Гарм аз замони Иттиҳоди Шӯравӣ ҳамчун истироҳатгоҳи табобатӣ маъруф буд, он вақт меҳмонон аз тамоми минтақаҳои шӯравӣ барои табобат бо радон ба ин ҷо меомаданд.
Дараи Варзоб, ки тавассути он меҳмонон ба Ҳоҷа Оби Гарм ворид мешаванд, пур аз ёдгориҳои таърихӣ ва иншооти фарҳангӣ мебошад, ки ин маконро на танҳо барои табобат, балки барои омӯзиши фарҳангӣ низ ҷолиб мегардонад. Сокинони маҳаллӣ бо омодагӣ ба сайёҳон дар бораи зиндагӣ дар деҳот, анъанаҳо ва хусусиятҳои минтақа нақл мекунанд.
Зумрад
Осоишгоҳи гармобшиносӣ дар вилояти Суғд дар қисми ҷанубу ғарбии водии Фарғона, 3 километр дуртар аз шаҳри Исфара ҷойгир аст. Осоишгоҳи Зумрад, ки бо манзараҳои зебо иҳота шудааст, ҳам сокинони маҳаллӣ ва ҳам сайеҳони ба табобатҳои солимгардонӣ ва истироҳат ҷалб мекунад.
Омили асосии табиии табобатӣ обҳои субтермалии (то 26°С) метанӣ, хлориди натрий, сулфидии бор (минералшавии 85-130 г/л) мебошанд. Захираи оби минералии Оби шифо (соли 1968 кашф шудааст) дар 39 км ғарби Зумрад ҷойгир аст.
Обҳои таркибашон бой аз сулфур, магний ва калтсий барои табобати бемориҳои мушакҳо, мушкилоти ҳозима ва бемориҳои дилу раг истифода мешаванд. Зумрад барномаҳои гуногуни табобатиро пешниҳод мекунад, аз ҷумла ваннаҳои минералӣ, табобат бо лой, маҳс ва терапияи физикӣ.
Осоишгоҳи “Зумрад” инчунин бо анъанаҳои фарҳангӣ маъруф аст. Сокинони маҳаллӣ ин чашмаро макони муқаддас меҳисобанд ва бисёриҳо на танҳо барои ҷавоншавии ҷисмонӣ, балки рӯҳӣ низ ба ин ҷо меоянд.
Теппаҳо, дарёҳо ва боғҳои мевадиҳандаи атрофи осоишгоҳ барои онҳое, ки мехоҳанд табобатро бо истироҳат дар табиат якҷоя кунанд, шароити беҳтарин фароҳам меоранд. Зумрад макони маъмул барои солимгардонӣ боқӣ мемонад ва бо омезиши беназири арзишҳои табиӣ ва фарҳангӣ эътибори худро нигоҳ медорад.
Чилучорчашма
Чилучорчашма – чашмаи шифобахшест, ки дар 12 км ғарбтар аз шаҳраки Шаҳритуси вилояти Хатлон ҷойгир аст. Дар ин ҷо дар поёни теппаҳо, дар миёнаи биёбон, панҷ чашмаи калон аз зери замин ҷӯш мезананд, ки ба 39 чашмаи хурд ҷудо мешаванд. Дар поён чашмаҳо якҷоя шуда, канали паҳноиаш 12-13 метрро ташкил медиҳанд, ки дар он шумораи зиёди моҳиҳо зиндагӣ мекунанд.
Дар бораи ин чашма берун аз Тоҷикистон низ медонанд. Чилучорчашма макони маъмули зиёрат ва истироҳат аст. Одамон ба ин ҷо меоянд, то дар оби шифобахш шино кунанд, саломатии худро беҳтар гардонанд ва дар иҳотаи манзараҳои зебо истироҳат кунанд.
Ҳар як чашма ба таври худ беназир ва шифобахш аст. Яке аз онҳо дар фасли зимистон то 50 дараҷа гарм мешавад, дар моҳи феврал хушк мешавад ва пас аз як моҳ дубора ҷӯш мезанад. Он гоҳ ҳарорати об ба 14 дараҷа мерасад.
Дар ин ҷо аз безурётӣ, рехтани мӯй, гипертония, бемориҳои устухон, мигрен, псориаз ва бисёр бемориҳои дигар шифо ёфтан мумкин аст.
Дар чашмаҳо оббозӣ кардан мумкин нест, балки танҳо об нӯшидан ё рӯйро шустан мумкин аст. Ба оббозӣ танҳо дар қисми поёнии чашма иҷозат дода мешавад, ки дар он ҳамаи 44 чашма якҷоя мешаванд.
Дар тӯли якчанд асрҳо қоидаҳои анъанаи боздид аз макони таърихӣ ташаккул ёфтанд. Моҳиҳои ин чашмаро, ки хеле зиёданд, сайд кардан ва ҳатто хӯрдан мумкин нест.
Шоҳамбарӣ
Шоҳамбарӣ дар Тоҷикистон макони беназирест, ки бо чашмаҳои минералии шифобахши худ машҳур аст. Ин чашма ҳамагӣ 25 километр дуртар аз Душанбе дар ҳудуди ноҳияи Ҳисор ҷойгир аст.
Дар наздикии чашмаҳо ду шифохона – “Шоҳамбарӣ” ва “Сатурн” ҷойгир аст.
Чашмаҳои минералии шифобахши Шоҳамбарӣ бо хосиятҳои беназири худ ва қобилияти таъсири судманд ба бадани инсон маъруфанд. Обе, ки аз қаъри замин мебарояд, аз маъданҳои фоиданок ва микроэлементҳо бой буда, ҳамчун доруи беҳамтои табиӣ аст. Яке аз хосиятҳои асосии чашмаҳои минералии Шоҳамбарӣ таркиби беназири кимиёвии онҳост.
Дар байни микроэлементҳои дар об мавҷудбуда йод, алюминий, стронсий, фтор, мис, оҳан, молибден ва кислотаи крем мебошанд. Диабети қанд, илтиҳоби ҷигар, бемориҳои гурда, рӯда ва ғайра бемориҳое мебошанд, ки элементҳои болозикр дар табобати ин бемориҳо мусоидат мекунанд.
Ин об инчунин ҳазми ғизоро беҳтар карда, равандҳои барқароршавиро суръат мебахшад ва истеҳсоли ферментҳои муфидро ба низом медарорад.
Оби минералии Шоҳамбарӣ аз +37 то +42 дараҷа гарм мешавад.
Ҳавотоғ
Дар як гӯшаи зебои шаҳри Истаравшан осоишгоҳи маъруф, дармонгоҳи ҷисмонии “Ҳавотоғ” – маркази солимгардонӣ ҷойгир аст, ки он ҷо дар тобистон истироҳат ва табобат имконпазир аст.
Соли 1948 дар ҷои чашма чоҳи иктишофии нафтӣ бо чуқурии 1300 метр канда шуд, ки баъдтар аз ин чуқурӣ оби гарм баромад. Мутахассисон ба омӯзиши таркиби химиявӣ, физикӣ ва биологии об шурӯъ карданд, маълум шуд, ки об одӣ нест ва табобатӣ аст.
Дар озмоишгоҳҳои махсус тадқиқот оид ба истифодаи оби минералӣ бо мақсади исботи хосиятҳои муфиди он гузаронида шуд. Баъдтар оби шифобахши Ҳавотоғро барои бемориҳои гуногуни узвҳои такягоҳ ва ҳаракат, системаи асаб ва пӯст тавсия доданд.
Хосияти муҳимтарини “Ҳавотоғ”, ба монанди дигар маконҳои табобатӣ, иқлими он аст. Дар “Ҳавотоғ ҳатто дар тобистон ҳаво муътадил аст. Аз рӯи омилҳои ҷуғрофӣ Истаравшан минтақаи кӯҳӣ мебошад, аз ин рӯ ҳавояш тоза ва гуворо аст.
Ҳарорати оби гарм, ки аз чашмаи Ҳавотоғ мебарояд, то 45-55 0С мерасад. Оби минералии Ҳавотоғ низ барои нӯшидан истифода мешавад.
Тарҷума аз русӣ, матни аслиро инҷо хонед